Vì sao cần quy định về giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu cho phương tiện giao thông?

Bất cập hành lang pháp lý về giảm phát thải

Nhằm cụ thể hoá cam kết của Việt Nam trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, ngày 22 tháng 7 năm 2022 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 876/QĐ-TTg (Gọi tắt là Quyết định 876) về việc phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải. 

Theo đó, Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) chủ trì xây dựng quy định áp dụng giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ theo lộ trình. Ngày 22 tháng 12 năm 2023 Bộ Giao thông vận tải ban hành Quyết định số 1679/QĐ-BGTVT về việc Ban hành kế hoạch thực hiện Chương tình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải. Trong đó, Cục Đăng kiểm Việt Nam được giao xây dựng quy định giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu (TTNL) cho phương tiện giao thông đường bộ.

Xe đang thử nghiệm khí thải/tiêu hao nhiên liệu trong phòng thí nghiệm (ảnh minh hoạ)

Hiện nay, Việt Nam đang ở giai đoạn áp dụng việc dán nhãn năng lượng và thử nghiệm khí thải mức 5 đối với xe ô tô con loại từ 09 chỗ trở xuống được sản xuất, lắp ráp từ linh kiện rời, hoàn toàn mới hoặc nhập khẩu chưa qua sử dụng.

Việc áp dụng nhãn năng lượng và thử nghiệm khí thải mức 5 đối với xe ô tô con từ 09 chỗ trở xuống, bao gồm cả xe sản xuất, lắp ráp từ linh kiện rời hoặc nhập khẩu mới chưa qua sử dụng, đã thúc đẩy các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu ô tô trong nước đưa công nghệ hiện đại và tiên tiến vào Việt Nam. Điều này góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường và nâng cao hiệu suất tiết kiệm nhiên liệu cho các dòng xe ô tô con tại Việt Nam. Tuy nhiên, các Thông tư hướng dẫn dán nhãn năng lượng và QCVN 109:2024/BGTVT hiện nay chưa quy định mức phát thải CO2 cũng như giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe ô tô con. Do đó, việc áp dụng các VBQPPL này chưa đạt hiệu quả cao trong việc giảm phát thải khí các-bon của ngành giao thông vận tải.

Năm 2013 Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành TCVN 9854:2013 về giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu và phương pháp xác định cho xe ô tô con. Tuy các giới hạn tiêu thụ nhiên liệu trong TCVN 9854:2013 chưa được quy định bắt buộc áp dụng nhưng theo thống kê ban đầu của Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho xe ô tô con từ 9 chỗ trở xuống trong giai đoạn 2016-2020, đa số các xe bán ra đạt được theo giới hạn tiêu thụ nhiên liệu cho các kiểu loại xe riêng lẻ (MEPS) theo quy định tại Mục 4 TCVN 9854:2013. Do vậy việc áp dụng các mức giới hạn tiêu thụ nhiên liệu cũ theo TCVN 9854:2013 sẽ không có hiệu quả cao trong việc giảm phát thải khí các-bon của ngành giao thông vận tải. Ngoài ra, đặt mục tiêu mức TTNL trung bình cho nhà sản xuất thay vì mục tiêu cho các mẫu xe riêng lẻ là một cách làm phổ biến ở các khu vực trên thế giới. Do các mẫu xe hiệu quả có thể bù đắp lại các tác động tiêu cực của các mẫu xe kém hiệu quả hơn từ cùng một nhà sản xuất, các cơ quan quản lý có thể đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe hơn cho tất cả các phương tiện thay vì đặt mục tiêu cho từng mẫu phương tiện riêng lẻ nhằm thúc đẩy sự đổi mới công nghệ, và vẫn khả thi cho các nhà sản để đạt được mục tiêu giảm mức TTNL.

Để giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong việc giảm phát thải khí các-bon của ngành giao thông vận tải cũng như cụ thể hóa quy định giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu cho xe ô tô con theo tình hình mới và phương pháp đánh giá giá trị tiêu thụ nhiên liệu trung bình chung của đội xe, việc thay thế TCVN 9854:2013 về giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe ô tô con loại từ 09 chỗ trở xuống là việc làm cần thiết. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để các cơ sở sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu xe ô tô và các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến việc thử nghiệm, kiểm tra chứng nhận chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối với ô tô có thời gian chuẩn bị cho phù hợp.

Tác động và cơ hội cho thị trường trong nước

Việc áp dụng TCVN về mức TTNL buộc các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu ô tô phải đầu tư công nghệ mới như động cơ hybrid điện, động cơ điện, hệ thống phun xăng trực tiếp, hộp số vô cấp, thiết kế khí động học tối ưu hơn.

Qua đó, người tiêu dùng Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ việc sử dụng xe an toàn hơn, tiết kiệm nhiên liệu hơn, ít phát thải hơn.

Về vấn đề giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường: Giao thông vận tải hiện chiếm khoảng 18–20% lượng phát thải CO₂ quốc gia. Khi tiêu chuẩn TTNL được áp dụng, mức tiêu thụ nhiên liệu của đoàn xe giảm sẽ trực tiếp kéo theo giảm phát thải CO₂ và các khí gây ô nhiễm như NOx, PM.

Đây là bước đi quan trọng để Việt Nam thực hiện các cam kết tại COP26 (phát thải ròng bằng “0” vào 2050) và Quyết định 876. Đồng thời, góp phần cải thiện chất lượng không khí đô thị, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế và nâng cao hình ảnh quốc gia trong khu vực.

Theo đánh giá, xe tiết kiệm nhiên liệu sẽ giúp giảm chi phí vận hành hàng ngày cho người sử dụng. Ví dụ: mức giảm 0,5–1,0 lít/100 km có thể tiết kiệm hàng triệu đồng mỗi năm cho mỗi phương tiện.

Đối với doanh nghiệp vận tải, logistics, taxi, xe công nghệ, việc giảm chi phí nhiên liệu sẽ giúp tăng lợi nhuận, hạ giá thành dịch vụ và tăng sức cạnh tranh.

Về lâu dài, khi cơ cấu xe chuyển dần sang hybrid/EV, chi phí nhiên liệu còn giảm mạnh hơn nữa, giảm áp lực nhập khẩu xăng dầu.

Có thể thấy, quy định TTNL sẽ tạo lợi thế cạnh tranh cho các dòng xe điện, xe hybrid điện, xe sử dụng nhiên liệu thay thế vốn có mức tiêu hao thấp. Nhờ đó, quá trình chuyển đổi năng lượng trong giao thông vận tải được đẩy nhanh theo đúng lộ trình Quyết định 876/QĐ-TTg: đến năm 2040 dừng sản xuất/nhập khẩu xe xăng dầu, đến năm 2050 đạt 100% xe sử dụng năng lượng sạch. Thị trường xe điện, xe hybrid điện tại Việt Nam sẽ sôi động hơn, thúc đẩy các chính sách ưu đãi, phát triển hạ tầng sạc, bảo trì.

Trước bối cảnh trình độ công nghệ sản xuất trong nước còn hạn chế: nhiều dây chuyền lắp ráp hiện nay chủ yếu dựa vào công nghệ cũ, động cơ đốt trong chưa tối ưu về mức tiêu thụ nhiên liệu, việc áp dụng TCVN về mức TTNL không thể không tác động tới đến thị trường và doanh nghiệp trong ngắn hạn. Để giảm thiểu tác động tiêu cực, dự thảo TCVN về TTNL được xây dựng trên nguyên tắc phù hợp với lộ trình, khả năng của doanh nghiệp, đồng thời có nhiều phương án linh hoạt. Doanh nghiệp có thể điều chỉnh cơ cấu sản phẩm (tăng xe tiết kiệm nhiên liệu, giảm xe tiêu thụ cao), áp dụng công nghệ mới, hoặc cân đối chiến lược kinh doanh để bảo đảm phù hợp. Ngoài ra, dự thảo đã thiết kế cơ chế trao đổi lượng tiết kiệm nhiên liệu (PCAFC) để hỗ trợ doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp có thể chuyển đổi, trao đổi lượng tiết kiệm nhiên liệu giữa các năm hoặc giữa các doanh nghiệp với nhau. Đây được coi là giải pháp quan trọng nhằm tạo sự linh hoạt, khả thi trong quá trình tuân thủ tiêu chuẩn.

Đồng thời, theo dự thảo, đã có quy định mang tính ưu tiên cho các loại phương tiện xanh, sạch như xe điện (EV), xe hybrid điện (HEV), xe hybrid điện sạc ngoài (PHEV). Nhờ vậy, mục tiêu mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình được “mềm hóa” thông qua cơ cấu sản phẩm: doanh nghiệp nếu chuyển dịch dần sang các loại xe này sẽ dễ dàng đạt mục tiêu, đồng thời góp phần định hướng thị trường theo hướng bền vững, phù hợp với chủ trương chuyển đổi năng lượng xanh của Chính phủ và rất có lợi cho môi trường.

Mục tiêu mức TTNL của một số thị trường trên thế giới

Có khả thi hay không?

Tại Dự thảo, Bộ Xây dựng đề xuất mục tiêu mức tiêu hao nhiên liệu trung bình (CAFC) của toàn bộ mảng xe con tại Việt Nam ở mức 4,83 lít/100 km vào 2030. Thông tin này hiện làm dấy lên lo ngại về mức độ khả thi khi thời điểm áp dụng dự kiến sau 5 năm.

Cụ thể, Hiệp hội các nhà sản xuất ôtô Việt Nam (VAMA) cho rằng mục tiêu CAFC 4,83 lít/100 km vào năm 2030 là "quá nghiêm ngặt". Có khoảng 96% xe chạy xăng truyền thống và 14% xe hybrid hiện tại không đạt chuẩn theo đề xuất của cơ quan quản lý.

Trao đổi về vấn đề này, ông Lê Hồng Việt, Phó giám đốc Trung tâm Trung tâm thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (Cục Đăng kiểm Việt Nam) cho biết: “Trước hết, cần khẳng định rằng dự thảo TCVN về mức tiêu thụ nhiên liệu hiện nay mới đang trong quá trình lấy ý kiến, chưa có ban hành và chỉ mang tính chất khuyến khích áp dụng, do đó không làm phát sinh nghĩa vụ bắt buộc đối với doanh nghiệp và người dân tại thời điểm này. 

Ngoài ra, phạm vi áp dụng của Tiêu chuẩn, chỉ điều chỉnh đối với xe sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới, không áp dụng đối với các phương tiện đã và đang lưu hành. 

Cụ thể, mức CAFC 4,83 lít/100 km không áp dụng trực tiếp cho từng mẫu xe hay từng doanh nghiệp, mà chỉ là mục tiêu trung bình của quốc gia; mỗi doanh nghiệp sẽ có mục tiêu riêng dựa trên cơ cấu sản phẩm và khối lượng trung bình của đoàn xe do mình sản xuất hoặc nhập khẩu”.

Theo ông Việt, trong quá trình soạn thảo, Ban soạn thảo đã thường xuyên lấy ý kiến các hiệp hội, doanh nghiệp sản xuất – nhập khẩu ô tô để bảo đảm tính khả thi. Cụ thể, tại văn bản số 082101/2025/VAMA ngày 21/8/2025, Hiệp hội VAMA đã chính thức bày tỏ sự ủng hộ đối với mục tiêu hướng tới mức TTNL trung bình 4,83 lít/100 km vào năm 2035, coi đây là đóng góp thiết thực cho mục tiêu giảm phát thải quốc gia.

“Ban soạn thảo vẫn đang tiếp tục nghiên cứu, đánh giá tác động chi tiết dựa trên dữ liệu thị trường và xu hướng phát triển phương tiện trong nước, đặc biệt là sự gia tăng tỷ lệ xe điện, để có lộ trình áp dụng hợp lý, bảo đảm vừa thực hiện cam kết quốc tế, vừa phù hợp với điều kiện thực tiễn của doanh nghiệp và thị trường Việt Nam”, ông Việt khẳng định.

Nguồn: https://www.vr.org.vn/vn/

Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới 76-01S